Հայաստանը որպես հոգեբանական պատերազմի թիրախ

Ունքյար-Իսքելեսի պայմանագիրը դարձավ ռուս-անգլո-ֆրանսիական հակամարտության սրման պատճառներից մեկը, որից հետո Ռուսաստանը մերձեցման եզրեր էր փնտրում Պրուսիայի և Ավստրիայի հետ:

Ալեքսանդրին հասկացրեցին, որ Նապոլեոնը Տիլզիտում պարզապես խաբել է իրեն՝ տալով խոստումներ, որոնք ամրագրված չեն պայմանագրում: Միակ բանը, որ Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի ներկայացուցիչներ Ռումյանցևի և Շապանիի միջև ստորագրվեց Էրֆուրտում (1808թ. հոկտեմբերի 12), դա ռուս-ֆրանսիական կոնվենցիան էր՝ վերահաստատելով Տիլզիտի պայմանավորվածությունները:

Հոդվածը վերաբերում է Ալեքսանդր Մակեդոնացու հոր՝ Փիլիպոս 2-րդի գործունեությանը:

Հոդվածը վերաբերում է 18-րդ դարում տեղի ունեցած ամենաարյունալի և մասշտաբային պատերազմներից մեկին՝ Յոթնամյա պատերազմին (1756-1763թթ.):

2023 թվականի ապրիլի 6-7-ը Երևանի Գիտության և մշակույթի ռուսական կենտրոնը (Ռոսսոտրուդնիչեստվոն Հայաստանում) կկազմակերպի «Դիվանագիտություն-ալֆա. ներկայի մարտահրավերները և ապագայի պատկերը» երկօրյա ֆորսայթ նիստ՝ Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության ոլորտի փորձագետներ Ս.Մ.Մարկեդոնովի և Ա.Ա.Տոկարևի մասնակցությամբ (ՌԴ ԱԳՆ Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտից)։

Տասնամյակներ և հարյուրամյակներ շարունակ ու ըստ էության համաշխարհային դիվանագիտության գրեթե բոլոր պատմափուլերում կարևորագույն առանցքային և բեկումնային նշանակության քաղաքական հիմնահարցերը գերազանցապես լուծվում էին ուժի դիրքերից ու հատկապես պատերազմներում հաղթողի իրավունքով: Հետևապես դիվանագիտությունը ստորադասվում է արտաքին քաղաքականության հիմնախնդիրներին, ծառայում դրանց նպատակասլաց և անթերի իրագործմանը:

Աշխատանքում վերլուծված են հատուկ ծառայությունների տեղն ու դերը սահմանադրական ժողովրդավարության կայացման պայմաններում՝ կենտրոնանալով ՌԴ օրինակի վրա: Սույն աշխատանքում բացահայտված է, որ ազգային անվտանգությունը կարևոր է ցանկացած հասարակության բարեկեցության համար, բայց սահմանադրական ժողովրդավարություններում ազգային անվտանգությունը նշանակում է քաղաքացիական համերաշխություն, խաղաղության և մարդու իրավունքների պաշտպանության ապահովման միջոց:

Լրտեսությունն օտարերկրյա հատուկ ծառայությունների անօրինական հետախուզական գործունեությունն է որևէ այլ պետության տարածքում, ինչը համարվում է պաշտոնապես գաղտնի տեղեկության գողություն այլ երկրի հատուկ ծառայությունների կողմից: Լրտեսությունը պետական իշխանության դեմ ուղղված հանցագործություն է։ Այդ հանցագործության սուբյեկտներ են օտարերկրյա քաղաքացիները կամ քաղաքացիություն չունեցող անձինք։

Թուրքիան ինչ-որ առումներով hրաժարվել է իր երկարատև ընդդիմադիր դիրքորոշումից Իրաքի քրդական անկախության հետ կապված մի շարք պատճառներից ելնելով, որոնք բխում են Թուրքիայի ներքին քաղաքականությունից, Թուրքիայի էներգետիկ կարիքներից և տնտեսական հրամայականներից ու քաղաքական անորոշության աճից Իրաքում և Սիրիայում: Մինչև հակասությունների վերսկսումը Թուրքիայի և Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության միջև, Թուրքիայի կառավարությունը քաղաքական որոշում կայացրեց լուծել հակամարտությունը Թուրքիայի քրդերի հետ՝ համաձայնելով թույլատրել քրդերի քաղաքական հավաքները և պաշտպանել սոցիալական և մշակութային իրավունքները:

Թուրքիայի իրականացրած հակախորհրդային քաղաքականությունը Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին հանգեցրել է «նյարդերի պատերազմին»: Ավելին 1945 թ. Հայկական տարածքային պահանջատիրության հետ համատեղ առաջին անգամ առաջ է քաշվել նաև վրացականը, որն անակնկալ էր թե Թուրքիայի և թե միջազգային տերությունների համար։ Մինչ դեռ Խորհրդային Վրաստանի իշխանություններն ու մշակույթային գործիչները մեծ աշխատանք էին տանում այս ուղղությամբ, նշելով, որ «վրացիների դարավոր երազանքը կարող է դառնալ իրական միայն խորհրդային իշխանության շնորհիվ»։

Հարգելի Սերգեյ Վիկտորովիչ,
Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման Ձեր Պլանը Ռուսաստանի Դաշնության, Ադրբեջանի Նախագահների և Հայաստանի Վարչապետի 9 նոյեմբերի 2020թ. համատեղ հայտարարությամբ սրընթաց կյանքի կոչվեց, կարող եք տոնել: Ըստ համաձայնագրի՝ բոլոր ուղղություններով ճանապարհային հաղորդակցությունները պետք է ապաշրջափակվեն, սակայն ողջ աշխարհի հայերի նվիրատվությունների հաշվին վերջին տարիների ընթացքում կառուցված Վարդենիս (Հայաստան) – Քարվաճառ-Մարտակերտ (ԼՂՀ) հոյակապ մայրուղին այժմ շրջափակված է Քարվաճառից մինչև Դադիվանք, և Մարտակերտի ու հարակից շրջանների բնակիչները գործնականում զրկված են Հայաստան մուտք գործելու հնարավորությունից:

Diplomat.am նախագիծը և «Հայաստանի դիվանագիտական հիմնադրամը» խոր վշտով հայտնում են, որ 2021թ․ ապրիլի 11-ի առավոտյան 82 տարեկանում մահացել է արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանը:  Մեծարգո դեսպանը Diplomat.am նախագծի և «Հայաստանի դիվանագիտական հիմնադրամի» հիմնադիրն էր։ 

Չենգիզ Աքթար. Թուրքիան դժբախտ երկիր է, քանի որ կտրված է իր արմատներից, չունի ամուր հիմքեր։ Մեկ անգամ ևս խոսում եմ այս հողի կենարար ուժերի ոչնչացման, Հայոց ցեղասպանության, հույների և սիրիացիների, հրեաների արտաքսման մասին։ Այդ քաղաքացիները Օսմանյան հասարակության կենարար ուժերն էին, ավիշը և առանց նրանց մնում է չորացած մի տարածություն, մտքի անապատը։ Ահա թե ինչու ես շարունակում եմ այն բնութագրել  « քաղաքակրթության կորուստ » բառակապակցությամբ:

Եթե վաղը, պետության շարքերից իմացվի նման շշուկներ, ապա այն ժամանակ էլ հենց թուրքերեն պետք է ասվի ''denizi görmeden paçaları sıvama'', Հայերենով ‘ջուրը չի տեսած մի բոբիկանա’… Մեր կազմակերպած այս երկարաշունչ աշխատության բոլոր հարցազրույցները արեց, Ֆրանսիայի մոտ անցյալի մեջ, Հայաստանի դժվար (Սումքայիթ և այլ ջարդեր, Լեռնային Ղարաբաղի, Երկրաշարժի, տարբեր տաքնապալի) օրերում, բազումս իր լումաները իր աշխատություններով, դրած Հայ ծագումով Ֆրանսիացի Ժան Կլոտ Դըլաքրուա-ն:

Ռուսաստանի անվտանգության խորհրդի նախագահի տեղակալ Դմիտրի Մեդվեդևի հայտարարությունը, թե՝ ԼՂ հարցի կարգավորումը պետք է քննարկել նաև Թուրքիայի հետ, արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանը համարում է քաղաքական սայթաքում, որ թույլ է տվել Մեդվեդևը: 

Հայ ընթերցողին ենք ներկայացնում «Դիվանագետի գրադարան» նախաձեռնությունը, որի հեղինակը Diplomat.am նախագծի սյունակագիր Գարիկ Հարությունյանն է։ Այն հնարավորություն է տալիս առանց ինչ-որ կայքերում գրանցվելու և որոնման վրա ժամանակ վատնելու, ներբեռնել քաղաքական-դիվանագիտական բնույթի զանազան գրքեր, հոդվածներ, առցանց կայքերի հղումներ, դասախոսություններ: Հատկապես այս օրերին, երբ մեր կրթական համակարգի առջև առկա են մի շարք խնդիրներ՝ պայմանավորված հեռավար կրթությամբ և համավարակով, առցանց նյութերի առկայությունը առավել քան կարևոր է կրթության շարունակականության ապահովման և գիտական առարկաների հանդեպ հետաքրքրության համար:

Հելսինկյան եզրափակիչ ակտում նշվում է ակտի սկզբունքների համապատասխանության մասին ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը և արտահայտում անդամ պետությունների կամքը Հելսինկյան ակտի սկզբունքները կիրառելիս գործել ՄԱԿ-ի կանոնադրության նպատակներին և սկզբունքներին համապատասխան: Հելսինկյան ակտի 10-րդ սկզբունքը ուղղակիորեն հաստատում է, որ այն դեպքում, երբ ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ անդամների ստանձնած պարտավորությունները կհակասեն որևէ պայմանագրով կամ միջազգային այլ համաձայնագրով ստանձնած պարտավորություններին, կգերակայեն կանոնադրությամբ ստանձնած նրանց պարտավորությունները` ՄԱԿ-ի կանոնադրության 103-րդ հոդվածին համապատասխան:

Երբ մենք անդրադառնում ենք Ռուսաստանի, Արևմուտքի կամ հարևան պետությունների դիրքորոշմանը Բելառուսի դեպքերի վերաբերյալ, ենթադրություններ ենք անում, թե դրանցից ով ինչ վերաբերմունք կունենա Մինսկում ընթացող բուռն դեպքերի նկատմամբ, չգիտես ինչու անտեսում ենք մի կարևոր հանգամանք։ Իսկ ի՞նչ է մտածում այս ամենի մասին կամ ի՞նչ է անում հազարավոր կիլոմետրի վրա գտնվող Չինաստանը։

2020թ․ օգոստոսի 11-ին, փոխըմբռնման հուշագիր է ստորագրվել «Չինաստան-Եվրասիա» քաղաքական և ռազմավարական հետազոտությունների խորհրդի և  Շանհայի համագործակցության կազմակերպության չինական «Բարիդրացիականության, բարեկամության և համագործակցության կոմիտեի» (ՇՀԿ, ԲԲՀԿ)  միջև։ Հուշագրի միջոցով կազմակերպությունները պատրաստակամություն են հայտնում համագործակցել միմյանց հետ, նպաստել հայ-չինական հարաբերությունների զարգացմանը, երկու հնագույն քաղաքակրթությունների միջև երկխոսությանը, սկսել և խթանել համագործակցությունն ակադեմիական, տեխնոլոգիական, տեղեկատվական, կրթական, մշակութային և այլ բնագավառներում։

Տավուշյան մինի պատերազմից հետո  միջազգային քաղաքագետների  և ռազմա-քաղաքական վերլուծաբանների կարծիքը բաժանվեց երկու մասի. որոշ վերլուծաբաններ գտան, որ կատարվածը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև երեսուն տարի մխացող պատերազմական կրակի հերթական բորբոքում է, 2106 թվականի պատերազմի վերարտադրությունը։ Այլ վերլուծաբաններն այն միտքն հայտնեցին, որ թուրք-ադրբեջանական կլիկը փորձում է ռազմական գործողությունների ծանրության կենտրոնը տեղափոխել անմիջականորեն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև՝ ունենալով հեռուն գնացող աշխարհաքաղական և աշխարհառազմավարական ծրագեր։

Վերջերս Թեհրանում տեղի ունեցած հակահայաստանյան ոչ մեծաթիվ ցույցը Իսրայելում Հայաստանի դեսպանություն բացվելու կապակցությամբ  հանրապետությունում ընկալվեց տհաճությամբ, իսկ հանրության ուշադրությունը  կրկին սևեռեց հայ-իսրայելյան հարաբերությունների զարգացման կարևորության վրա։ Իսկ նրանց, ովքեր մոտիկից են ծանոթ այդ երկրի հետ մեր հարաբերությունների նախապատմությանը, հիշեցրեց դիվանագիտական կապեր հաստատելու երեսնամյա ոդիսականը։
 

Թուրք-ադրբեջանական ռազմա-քաղաքական կենակցությունը սկիզբ առավ  անցյալ  դարի սկզբներին, երբ Թուրքիայի ձեռամբ լույս աշխարհ եկած Ադրբեջանական հանրապետությունը 1918 թվականի հունիսի 4-ին Բաթումում Օսմանյան պետության հետ կնքեց առաջին միջպետական փաստաթուղթը։ Հարյուր տարի է անցել «եղբայության» մեկնարկից, սակայն ոչինչ չի փոխվել Աթաթյուրքի և Նարիմանովի հետնորդների ուղեղներում։ 1918 թվականին հայերի դեմ նյութած դավադիր պլանները նույնությամբ վերարտադրված են 2010 թվականին ստորագրված  թուրք-ադրբեջանական պայմանագրում։

 

Իմ՝ օրերս հրապարակած «Ձիերին գետանցին չեն փոխում» հոդվածի առիթով մեծարգո պարոն Սամվել Ֆարմանյանի անհասցե դիտողության կապակցությամբ, կցանկանայի նշել։ Միանգամայն համաձայն եմ պարոն Ֆարմանյանի հետ, որ գեներալ Լեբեդը «հայ ժողովրդի ու արցախյան գոյամարտի մեծ բարեկամ էր»։  90-ականների կեսերին աշխատել եմ նրա մոսկովյան Սոսնովի Բոռի ստրատեգիական հետազոտությունների կենտրոնում՝ որպես վերլուծաբան,  որտեղ  շատ բան եմ սովորել գեներալից և մյուս գործընկերներից։ Հետո սկսել եմ տարբերել ձիերին էշերից, ինչպես նաև ճանաչել  ավանակի նմանվող մարդկանց։

Եթե նկատել եք, Նիկոլ Փաշինյանը մի հարցում ազնիվ է. նա չի հերքում այն ճշմարտությունը, որ ինքն այլևս չունի ժողովրդի մեծամասնության վստահությունը: Չի պնդում հակառակը: Իսկ ի՞նչ են ասում Նիկոլ Փաշինյանի ձեռքում դեռևս պատանդի կարգավիճակում գտնվող նրա թիմակիցները կամ նրա արդեն հատուկենտ աջակիցները: Երկու միտք: