ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵՐԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ԴԱԴԱՐՈՒՄԸ
 ՎԼԱԴԻՄԻՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆՍահմանադրական Դատարանի անդամ Միջազգային պայմանագրերի անվավերությունը Իրավունքի աղբյուր են և մասնակիցների համար իրավունքներ և պարտականություններ կարող են առաջացնել վավերական միջազգային պայմանագրերը։ Իսկ վավերական են միայն այն միջազգային պայմանագրերը, որոնք կնքվում են միջազգային իրավունքի նորմերին համապատասխան։ Պայմանագրերի վավերականության պայմանները շարադրված են Վիեննայի 1969թ. կոնվենցիայի 46-53-րդ հոդվածներում։ Կոնվենցիայի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ իրավաբանական հետևանքի տեսակետից անվավեր պայմանագրերը լինում են առոչինչ պայմանագրեր, որոնք ի սկզբանե, կնքման պահից են համարվում անվավեր և որևէ իրավունքի կամ պարտականության աղբյուր չեն կարող հանդիսանալ, և հարաբերական կամ վիճարկելի պայմանագրեր, որոնց անվավեր լինելը դեռևս պետք է ապացուցել։  Վիճարկելի համարվող պայմանագրի անվավեր ճանաչումը մասնակիցներին չի ազատում առանձին իրավունքների և պարտականությունների կատարման պարտավորությունից։ Վավերական միջազգային պայմանագրերը պետք է լինեն իրավաբանորեն անթերի և որևէ կերպ չվիճարկվեն։ Ինչպես արդարացիորեն նշվում է գրականության մեջ, միջազգային իրավունքի խախտումով կնքված պայմանագիրը կարող է գործել, սակայն, այդուհանդերձ, չլինել վավերական։ Եթե նույնիսկ կողմերը համաձայն են կատարել միջազգային իրավունքի նորմերի խախտումով կնքված պայմանագիրը, միևնույն է, դրանից այդ պայմանագիրը չի վերածվում իրավազոր պայմանագրի։ Միջազգային պայմանագիրը համարվում է անվավեր և դրա գործողությունը դադարում է, եթե այն կնքվում է ոչ թե մասնակիցների կամքի ազատ արտահայտության հիման վրա, այլ պետության ներքին իրավունքի բացահայտ խախտմամբ, պետության ներկայացուցչի լիազորությունների սահմանազանցմամբ, սխալի, խաբեության, պետության ներկայացուցչին կաշառելու կամ հարկադրելու, պետությանը ուժի կամ այն կիրառելու սպառնալիքի միջոցով հարկադրելու և, վերջապես, այն պայմանագիրը, որը կնքվելիս հակասել է միջազգային իրավունքի համընդհանուր (jus cogens) նորմին։  Այսպիսով, միջազգային պայմանագիրը կհամարվի անվավեր և դրա գործողությունը կդադարի, եթե պարզվի, որ պայմանագրային պարտավորությունը ստանձնելու մասին պետության համաձայնությունն արտահայտվել է նրա՝ պայմանագիր կնքելու վերաբերյալ ներքին իրավունքի առավել կարևոր նշանակության նորմերի բացահայտ խախտմամբ։ Նման բացահայտ խախտման տեսակները, հիմքերը և պայմաններն ամրագրված են ոչ միայն միջազգային իրավունքի նորմերում, այլև պետությունների սահմանադրություններում և օրենքներում։ Պետությունների սահմանադրություններում և օրենքներում սովորաբար ամրագրվում են այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են՝ միջազգային պայմանագիր կնքելու լիազորությամբ օժտված մարմինների համակարգը, պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու կարգը, միջազգային պայմանագրի և ներպետական իրավունքի փոխհարաբերությունը և այլն։ Միջազգային իրավունքի և ներպետական իրավունքի փոխհարաբերության հիմնահարցը գիտության մեջ պատշաճ ուսումնասիրված, սակայն առավել վիճահարույց հարցերից է։ Մի կողմից, ընդունելով, որ պետությունները միջազգային պայմանագրերը պետք է կնքեն միջազգային իրավական նորմերի և սկզբունքների պահպանմամբ, մյուս կողմից, պայմանագրեր կնքելիս պետական մարմինները պարտավոր են անվերապահորեն պահպանել նաև ազգային իրավունքի նորմերը։ Պետությունների պրակտիկայում լայն կիրառում ունի այն սկզբունքը, որ եթե միջազգային պայմանագրերը, պետության օրենքներին հակասելով հանդերձ, օգտվում են առաջնայնության իրավունքից, ապա դրանց և սահմանադրությունների միջև հակասություն լինել չի կարող։ Եթե, այդուհանդերձ, պետությունը պատրաստվում է կնքել այնպիսի պայմանագիր, որը հակասում է երկրի սահմանադրությանը, ապա առանց սահմանադրության մեջ համապատասխան փոփոխություն կատարելու նման միջազգային պայմանագիրը չի կարող ստորագրվել։ Կան տարբեր կարծիքներ այն մասին, թե միջազգային իրավունքի նորմերի պահպանմամբ, սակայն ազգային իրավունքի նորմերի խախտումով կնքված միջազգային պայմանագրերն ինչպիսի իրավաբանական հետևանք կարող են առաջացնել։ Այդ կարծիքները պայմանավորված են այն իրավիճակներով, որոնք առաջացել կամ կարող են առաջանալ պետությունների պրակտիկայում։ Օրինակ, հնարավոր է այնպիսի իրավիճակ, երբ պետությունը կնքել է պայմանագիր, համաձայն որի այն ուժի մեջ կարող է մտնել իր պառլամենտի կողմից վավերացվելուց հետո միայն, մինչդեռ գործադիր մարմինները, առանց պայմանագրի վավերացման, սկսում են կատարել պայմանագրային պարտավորությունները, կամ՝ կնքված պայմանագիրը ենթակա է պառլամենտի վավերացմանը, մինչդեռ այն հաստատվում է (կոնֆիրմացիա) պետության  Նախագահի կամ կառավարության կողմից, կամ՝ պայմանագիրն ստորագրվել է այնպիսի անձի կողմից, որը դրա համար չունի պատշաճ լիազորություն և այլն։ Ներպետական իրավունքի նորմերի խախտումով կնքված միջազգային պայմանագրերի վավերականության հարցի վերաբերյալ գրականության մեջ հայտնվել են տարբեր, հաճախ իրարամերժ կարծիքներ։ Հետազոտողների մի մասը գտնում է. «Պետության գլխի կամ նրա լիազորած անձանց կողմից սահմանադրական սահմանափակումների խախտումով կնքված միջազգային պայմանագրերը վավերական չեն և համապատասխան պետությանը չեն պարտավորեցնում, որովհետև, նման պայմանագիր կնքելով, ներկայացուցիչները գերազանցել են իրենց լիազորությունները»։ Կան նաև գիտնականներ, որոնք ճիշտ հակառակ կարծիքի են։ Նրանք գտնում են, որ պետության համապատասխան մարմինների կողմից պայմանագրերի կնքման վերաբերյալ ներպետական, այդ թվում սահմանադրական սահմանափակումների չպահպանումը չպետք է ազդի պայմանագրի վավերականության և պարտադիրության վրա։  Այդ գիտնականները ( Ֆ.Մարտենս, Գ. Կելզեն, Դ. Անցիլոտի, Չ. Խայդ, Պ.Գուգենհեյմ և ուրիշներ) գտնում են, որ նման խախտումները պետությունների ներքին գործն են և չպետք է ազդեն միջազգային պայմանագրերի վավերականության վրա։ Նրանց կարծիքով, պետություններն ինքնուրույն են որոշում, թե միջազգային պայմանագիր կնքելիս որ մարմինն ինչպիսի լիազորությամբ պետք է օժտված լինի, ուժի մեջ մտնելու համար այն ինչ ընթացակարգ պետք է անցնի, որ մարմիններն են ապահովում պայմանագրի կատարումը և այլն, հետևաբար, այդ հանգամանքների հաշվառումը միջազգային պայմանագիր կնքելիս կարող է դիտվել որպես պետության ներքին գործերին չմիջամտելու սկզբունքի խախտում։ Կարծում ենք, երկրորդ մոտեցման հիմքում ընկած է նաև այն հանգամանքը, որ միջազգային պայմանագրերի իրավունքը չի պարունակում որևէ նորմ կամ դրույթ, որն ամրագրեր, թե պետությունները միջազգային պայմանագիր կնքելիս ներպետական ինչպիսի ընթացակարգ պետք է պահպանեն։ Գիտության մեջ նշված իրարամերժ մոտեցումներն ի վերջո հանգեցրին նրան, որ Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին Վիեննայի 1966թ. մայիսի 23-ի կոնվենցիան նախապատրաստելիս և ընդունելիս պետությունները գտան փոխզիջումային տարբերակ։ Կոնվենցիայի 27 և 46-րդ հոդվածներում նշվել է, որ մասնակիցը, որպես պայմանագիրը չկատարելու արդարացման պատճառաբանություն, չի կարող հղում անել իր ներքին իրավունքի դրույթներին, նաև իրավունք չունի այն հանգամանքով պատճառաբանելու իր համաձայնության ոչ իրական լինելը, թե իր համաձայնությունը պայմանագրային պարտավորությունների նկատմամբ արտահայտվել է իր ներքին իրավունքի այս կամ այն դրույթի խախտումով, բացի այն դեպքից, երբ այդ խախտումն ակնհայտ է և վերաբերում է նրա ներքին իրավունքի առավել կարևոր նշանակության նորմերին։ Կոնվենցիան «խախտումն ակնհայտ է» համարում, եթե՝ «այն առարկայորեն բացահայտ է այդ հարցում սովորական պրակտիկային համապատասխան գործող և հարցին բարեխղճորեն վերաբերող ցանկացած պետության համար»։ Միջազգային պայմանագրերի կնքման ժամանակ պետության ոչ բոլոր ներքին նորմերի խախտումն է, որ կարող է հիմք հանդիսանալ պայմանագրի անվավերության հարցը բարձրացնելու համար։ Անվավերության հարց կարելի է բարձրացնել վերն արդեն նշված դեպքերում։ Դրանք են. երբ պետությունը կնքել է պայմանագիր, որը, համաձայն իր Սահմանադրության և օրենքների, ուժի մեջ պետք է մտնի պառլամենտի կողմից վավերացվելուց հետո միայն, մինչդեռ այն վավերացնում է պետության Նախագահը, կամ, երբ վավերացման ենթակա պայմանագիրը գործադիր մարմինները սկսում են կատարել առանց սպասելու դրա վավերացմանը, կամ պայմանագիրն ստորագրվել է այնպիսի անձի կողմից, որը դրա համար չունի պատշաճ լիազորություն և այլն։ Հարկ է նկատել, որ ներքին իրավունքի նորմերի խախտման փաստը միջազգային պայմանագիրն ինքնաբերաբար չի դարձնում անվավեր։ Նման խախտումները կարող են պայմանագրի վավերականության վիճարկման հիմք հանդիսանալ, սակայն, եթե պետությունը, որի ներքին իրավունքի խախտումով է կնքվել պայմանագիրը, այդպիսի հարց չի բարձրացնում, ապա որևէ այլ պետություն իրավասու չէ կնքված պայմանագիրը հայտարարել անվավեր։  Միջազգային պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու հարց կարող է առաջանալ նաև այն դեպքում, երբ պայմանագիրն անմիջականորեն կնքող անձը չի պահպանել պետության կողմից իրեն տրված լիազորությունների սահմանափակումները, պայմանով, որ դրա մասին տեղյակ են պահվել մյուս շահագրգիռ պետությունները՝ մինչև ներկայացուցչի կողմից նման համաձայնություն հայտնելը։ Միջազգային պայմանագրի վավերականության հարցը մեծապես պայմանավորված է այն հանգամանքով, թե պայմանագիրը կնքելու ընթացքում պետության պարտավորությունների վերաբերյալ համաձայնություն հայտնող պետության ներկայացուցիչը գործու՞մ է, արդյոք, իրեն տրված լիազորությունների և հանձնարարությունների շրջանակում, պահպանու՞մ է, արդյոք, դրանցով նախատեսված սահմանափակումները։ Պայմանագիր կնքելու լիազորությամբ օժտված անձը պարտավոր է գործել իրեն լիազորող պետության հանձնարարականների շրջանակում միայն, հակառակ պարագայում պայմանագիրը չի կարող դիտվել որպես պետության կամքի արդյունք։ Այս հարցին է ուղղակի առնչվում Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 47-րդ հոդվածը։ Նախքան այդ հոդվածին անդրադառնալը մեկ անգամ ևս նշենք, որ Կոնվենցիայի 7-րդ հոդվածը նախատեսում է պայմանագրի նախապատրաստման և ստորագրման փուլերում պետությունը ներկայացնող անձին լիազորագիր տալու կարգն ու պայմանները, իսկ 8-րդ հոդվածը՝ պատշաճ լիազորություն չունեցող անձի գործողության հնարավոր հետևանքները։ Կոնվենցիայի 47-րդ հոդվածը նկատի ունի ոչ թե 7-րդ հոդվածով նախատեսված հանգամանքները, այլ այն հատուկ հանձնարարությունները, որոնք պայմանագիրը կնքելու ընթացքում պետությունը տալիս է իր ներկայացուցչին, որը և պարտավոր է ղեկավարվել դրանցով։ Այդպիսի հանձնարարությունները տրվում են ներքին գործածության նշանակություն ունեցող փաստաթղթի տեսքով, որը, բնականաբար, մյուս պետությունների ներկայացուցիչների համար որևէ իրավաբանական ուժ ունենալ չի կարող։ Այս հանգամանքը նկատի ունենալով` Կոնվենցիայի 47-րդ հոդվածը հատուկ նշում է, որ պայմանագրի կնքման ժամանակ պետության ներկայացուցչի կողմից իր լիազորությունների վերաբերյալ հատուկ սահմանափակումները չպահպանելը չի կարելի պատճառ բերել՝ նրա կողմից համաձայնություն հայտնելու անօրինականության համար, եթե այդ սահմանափակումների շուրջ բանակցող մյուս պետությունները տեղյակ են պահվել մինչև ներկայացուցչի կողմից նման համաձայնություն հայտնելը։ Այսպիսով, պետությունները չեն կարող այս կամ այն պայմանագիրը համարել անվավեր միայն այն հիմքով, որ իրենց ներկայացուցիչը պայմանագրի կնքման ժամանակ չի պահպանել տրված լիազորության սահմանափակումները, առանց Կոնվենցիայի 47-րդ հոդվածով նախատեսված պատշաճ ապացույցի առկայության։ Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 48-րդ հոդվածը նախատեսում է, որ պետությունը պայմանագրում եղած սխալը կարող է պատճառաբանել որպես պայմանագրով իր պարտավորությունների նկատմամբ համաձայնության ոչ իրավական լինելու հիմք, եթե այդ սխալը վերաբերում է այնպիսի փաստի կամ վիճակի, որն այդ պետության ենթադրությամբ գոյություն է ունեցել պայմանագիրը կնքելու ժամանակ և այդ պայմանագրով իրեն վերաբերող պարտավորություններն ընդունելու էական հիմք է եղել։ Հարկ է նշել, որ Կոնվենցիայի 48-րդ հոդվածը նկատի ունի ոչ թե խաբեությունը, այլ սխալը, որը պայմանագրի մասնակիցների ոչ թե դիտավորության, այլ բարեխիղճ մոլորության արդյունք է։ Միաժամանակ, պետությունները պայմանագրում եղած սխալը չեն կարող պատճառաբանել որպես իրենց ստանձնած պարտավորությունների վերաբերյալ համաձայնության ոչ իրավական լինելու հիմք, եթե պետությունը ինքն է իր գործողություններով կամ վարքագծով նպաստել սխալի առաջացմանը կամ, ելնելով հանգամանքներից, կարող էր և պետք է ուշադրություն դարձներ հնարավոր սխալի վրա։ Որպեսզի սխալը հիմք հանդիսանա պայմանագրի անվավերության հարցի բարձրացման համար, այն պետք է լինի էական և վերաբերի պայմանագրի համար բովանդակային կարևորության հարցերին։  Գրականության մեջ նշվում են բազմաթիվ օրինակներ, որոնք վերաբերում են պայմանագրի կնքման ընթացքում թույլ տրված սխալին։ Այսպես, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի միջև 1783թ. սեպտեմբերի 3-ին կնքված պայմանագրում պետական սահմանները նշվել են Սեն Կրուա գետի հոսանքով, որպիսին իրականում չի եղել, և Սուրբ Լավրենտիոսի գետից հարավ ջրաբաժանով, որը նույնպես չի եղել։ Պայմանագրի վերաբերյալ վեճերը կասկածանքի տակ դրեցին նրա վավերականության հարցը, և կողմերը ստիպված եղան կնքել նոր պայմանագիր։ Պետությունները հաճախ սխալի հետ կապված վեճի լուծման հարցը հանձնում են միջազգային դատական մարմիններին։ 1959թ. ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանը քննեց Բելգիայի և Նիդեռլանդների միջև սահմանային տարածքների պատկանելիության վերաբերյալ վեճը։ Նիդեռլանդները վիճարկում էր 1843թ. արձանագրությունների վավերականությունը, որոնք վկայակոչում էր Բելգիան իր պահանջներն առաջադրելիս, փորձում էր ապացուցել, որ այդ արձանագրություններում տեղ են գտել էական սխալներ։ Դատարանը, քննելով գործը, գտավ, որ արձանագրությունները վավերական են և որ Նիդեռլանդներն իր մատնանշած սխալները չապացուցեց։ Դատարանը վեճը լուծեց հօգուտ Բելգիայի։ Ինչպես արդեն նշվեց, որպեսզի սխալը հիմք հանդիսանա պայմանագրի անվավերության հարցի բարձրացման համար, այն պետք է լինի էական և վերաբերի պայմանագրի համար բովանդակային կարևորության հարցերին, սակայն հաճախ հանդիպում են նաև սխալներ, որոնք, չնայած բավականին ակնառու են, բայց քերականական, թարգմանական կամ տպագրական բնույթի են և, ըստ էության, չեն ազդում պայմանագրի էության և հիմնական բովանդակության վրա։ Ցավալի փաստ է, որ մեր հանրապետության կողմից կնքված պայմանագրերում նույնպես բավականին մեծ թիվ են կազմում նման բնույթի սխալները։ Այսպես, «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև սահմանային հարցերով համագործակցության մասին» 1997թ. հուլիսի 22-ին ստորագրված համաձայնագիրը կազմված է երկու օրինակից, յուրաքանչյուրը՝ հայերեն, ուկրաիներեն և ռուսերեն, ընդ որում, բոլոր տեքստերը հավասարազոր են։ Սակայն հայերեն տարբերակում բացակայում է համաձայնագրի 15-րդ հոդվածի չորրորդ պարբերությունը, որն առկա է ռուսերեն տարբերակում և ունի հետևյալ բովանդակությունը. «Սույն համաձայնագրի դրույթների մեկնաբանման և ըմբռնման տարակարծության դեպքում հիմք է ընդունվում ռուսերեն տեքստը»։ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Վրաստանի կառավարության միջև միջազգային ավտոմոբիլային հաղորդակցության մասին» 1997թ. մայիսի 3-ին ստորագրված համաձայնագրում նույնպես տեղ է գտել էական բացթողում։ Համաձայնագիրը կազմված է հայերեն, վրացերեն և ռուսերեն։ Ռուսերեն տարբերակի 10-րդ հոդվածում, որտեղ թվարկվում են միմյանց տարածքներով առանց թույլտվության և առանց նախօրոք տրված քվոտայի տրանսպորտային միջոցներով տեղափոխվող բեռների տեսակները, նշվում է 9 բեռնատեսակ, իսկ համաձայնագրի հայերեն տարբերակում՝ 8 բեռնատեսակ։ Այստեղ բացակայում է 4-րդ կետը, որը վերաբերում է փոստային փոխադրումներին։ Բազմաթիվ ուղղագրական և կետադրական սխալներ կան «Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին» 1997թ. օգոստոսի 29-ի պայմանագրում։ Այն կնքված է երկու բնօրինակով, յուրաքանչյուրը՝ հայերեն ու ռուսերեն, ընդ որում, երկու բնագրերն էլ հավասարազոր են։ Կարելի է բերել նաև բազմաթիվ այլ օրինակներ։ Եթե սխալներն այնքան էական չեն, որ ազդեն պայմանագրերի էության վրա, ապա գործում է Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 48-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, համաձայն որի. «Միայն պայմանագրի տեքստի ձևակերպմանը վերաբերող սխալը չի ազդում նրա վավերականության վրա»։ Միաժամանակ, նկատի ունենալով, որ պայմանագրի կիրառման ժամանակ նման սխալները կարող են լուրջ վեճի հիմք դառնալ, Կոնվենցիայի 79-րդ հոդվածը մանրամասնորեն կարգավորում է դրանց ուղղման կարգը։ Այնտեղ նշվում է, որ եթե պայմանագրի բնագիր լինելը հաստատելուց հետո այն ստորագրող պետությունները և պայմանավորված պետություններն ընդհանուր համաձայնությամբ հավաստում են, որ նրանում սխալ կա, ապա, եթե նրանք չեն որոշում այլ միջոց կիրառել, այդ սխալն ուղղում են տեքստի մեջ համապատասխան ուղղում մտցնելով և այդ ուղղումը լիազոր ներկայացուցիչների միջոցով պատշաճ ձևով նախաստորագրելով։ Սխալը կարելի է ուղղել՝ այդ մասին փաստաթուղթ կազմելով կամ նման փաստաթղթեր փոխանակելով կամ պայմանագրի նոր՝ ուղղված տեքստ կազմելով։ Կոնվենցիայի 79-րդ հոդվածը նախատեսում է նաև այն իրավիճակների կարգավորման եղանակները, երբ խոսքը վերաբերում է ավանդապահի պահպանությանը հանձնված պայմանագրում տեղ գտած սխալին, երբ տեքստի բնագիր լինելը սահմանվել է երկու կամ մի քանի լեզուներով և տարբեր տեքստերի միջև նկատվել է անհամապատասխանություն, որն ընդհանուր համաձայնությամբ պետք է ուղղվի։ Ուղղված տեքստը փոխարինում է սխալ պարունակող տեքստին սկզբից (ab initio), եթե միայն այն ստորագրող պետությունները և պայմանավորվող պետություններն այլ բան չեն որոշում։ Միջազգային պայմանագրի կնքման ժամանակ խաբեության գործադրումը հիմք է հանդիսանում այն անվավեր ճանաչելու համար։ Խաբեությունը միջազգային պայմանագրի ինչպես նախապատրաստման, այնպես էլ կնքման ժամանակ հնարավորություն չի տալիս պայմանավորվող պետությանն իր կամքը ձևավորել օբյեկտիվ հիմքերի վրա։ Խաբեության գործադրմամբ կնքված պայմանագիրը կարող է շահագրգիռ պետության պահանջով ճանաչվել անվավեր, որովհետև պայմանագրում այդ պետության կամքը փաստորեն ձևավորվել և ամրագրվել է ոչ թե իրականում գոյություն ունեցող հանգամանքների պայմաններում, այլ դիտավորությամբ կատարված խեղաթյուրման և խաբեության ազդեցությամբ։ Եթե պայմանագիրը կնքված է բանակցություններին մասնակից այլ պետության խաբեբայական գործողությունների ազդեցությամբ, ապա մյուս կողմը կարող է այդ հանգամանքը պատճառ բերել պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու համար։ Այս մասին կա ուղղակի նշում Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 49-րդ հոդվածում։ Խաբեությունը պետք է դրսևորված լինի դիտավորության ձևով և վերաբերի ոչ թե իրավունքին, այլ պայմանագրի հետ կապ ունեցող փաստերին ու երևույթներին։ Խաբեությունը կհամարվի այդպիսին, եթե այն գործադրող կողմը տեղյակ է այդ մասին և ցանկանում է խաբեության միջոցով թյուրիմացության և մոլորության մեջ գցել պայմանագրի մյուս կողմին։ Եթե խաբեությունը ոչ թե կանխամտածված դիտավորությամբ թույլատրված գործողության արդյունք է, այլ չիմացության կամ ինքնավստահության հետևանք, ապա այն պետք է որակվի ոչ թե որպես խաբեություն, այլ սխալ։ Միջազգային պայմանագրերի կնքման ժամանակ որևէ պետության կողմից կարող է փորձ արվել կաշառելու մեկ այլ պետության ներկայացուցչի։ Համաձայն Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 50-րդ հոդվածի, եթե պետությունը պայմանագրով նախատեսված պարտավորություններն ստանձնել է բանակցություններին մասնակից ուրիշ պետության կողմից իր ներկայացուցչին ուղղակի կամ անուղղակի կաշառելու շնորհիվ, այդ պետությունը կարող է նման կաշառատվությունը պատճառ բերել պայմանագրով իր համար նախատեսված պարտավորությունների նկատմամբ համաձայնությունն անվավեր ճանաչելու համար։ Թեև Կոնվենցիան նախատեսում է պայմանագիրն անվավեր ճանաչելու նման հնարավորություն, և պայմանագրերի կնքման ժամանակ իսկապես հնարավոր են պետության ներկայացուցիչներին կաշառելու դեպքեր, սակայն ենթադրվում է, որ գործնականում բավականին դժվար խնդիր է ապացուցել այդ փաստը։ Միջազգային պայմանագրերի իրավունքը նախատեսում է, որ անվավեր պետք է ճանաչվի այն պայմանագիրը, որը կնքվել է պետության ներկայացուցչին հարկադրելու միջոցով։ Ընդ որում, Վիեննայի 1966թ. Կոնվենցիայի 51-րդ հոդվածը նման հարկադրանքի ուժով կնքված պայմանագրի համար նույնիսկ չի նախատեսում վիճարկման հնարավորություն, այլ բավական հրամայական ձևակերպմամբ նշում է. «Պայմանագրով պարտավորված լինելու՝ պետության համագործակցության արտահայտումն իր ներկայացուցչին հարկադրելու արդյունքում՝ վերջինիս դեմ ուղղված գործողությունների կամ սպառնալիքների միջոցով, որևէ իրավական հետևանք չունի»։ Պետության ներկայացուցչի նկատմամբ գործադրվող հարկադրանքը կարող է լինել ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ հոգեբանական կամ բարոյական բնույթի։ Պատմությանը հայտնի են հարկադրանքի իրականացման մի շարք դեպքեր։ Օրինակ, երբ 1968թ. օգոստոսին Վարշավյան դաշինքի պետությունների զորքերը ներխուժեցին Չեխոսլովակիա և գրավեցին նրա ողջ տարածքը, պետության ղեկավարներ  Ա.Դուբչեկը և Օ.Չերնիկը ձերբակալվեցին ու տեղափոխվեցին Մոսկվա, որտեղ և նրանք հարկադրված էին համաձայնել իրենց պարտադրված բոլոր պայմաններին։ Քանի որ Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիան արգելում է ուժ կամ այն կիրառելու սպառնալիք գործադրել ոչ միայն պետության ներկայացուցչի, այլև պետության նկատմամբ, տեսական և գործնական կարևորություն ունի այն հարցի պատասխանը, թե պայմանագիր կնքող պետության գլխի, կառավարության գլխի կամ արտաքին գործերի նախարարի նկատմամբ հարկադրանքի իրականացումը պե՞տք է արդյոք որակվի հարկադրանք թե՛ պետության ներկայացուցչի, և թե՛ պետության նկատմամբ։ Կոնվենցիայի 52-րդ հոդվածում նշվում է, որ ուժի գործադրման կամ այն գործադրելու սպառնալիքի միջոցով պետությանը հարկադրելու միջոցով, հետևաբար, ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված միջազգային իրավունքի սկզբունքների խախտմամբ կնքված պայմանագիրը համարվում է առոչինչ։ Հարկ է նկատել, որ եթե միջպետական հարաբերություններում ուժի գործադրման կամ այն գործադրելու սպառնալիքի փաստն ակնառու է և ապացուցելի, ապա քաղաքական, առավել ևս՝ տնտեսական և ճնշման այլ ձևերով դրսևորվող հարկադրանքի փաստերն ավելի դժվար ապացուցելի են և կարող են լինել վիճահարույց։ Ժամանակակից միջազգային իրավունքը, մի կողմից, բացառում է հարկադրանքը որպես միջպետական վեճերի լուծման միջոց, մյուս կողմից, ագրեսոր պետության նկատմամբ դրա կիրառումը համարում է իրավազոր գործողություն։ Ագրեսոր պետության նկատմամբ հարկադրանքի իրականացման հնարավորությունը նախատեսված է ՄԱԿ-ի կանոնադրության VII գլխում, որտեղ նշված է, որ նման հարկադրանք կարող է իրականացվել Անվտանգության խորհրդի որոշման հիման վրա միայն։ Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիան նույնպես նախատեսում է ագրեսոր պետության նկատմամբ հարկադրանք նախատեսող համաձայնագրի կամ պայմանագրի կնքման հնարավորություն։ Կոնվենցիայի 75-րդ հոդվածում նշվում է, որ դրա դրույթները չեն խոչընդոտում պայմանագրի վերաբերյալ որևէ պարտավորության, որը կարող է ծագել ագրեսոր պետության նկատմամբ՝ այդ պետության կատարած հարձակման կապակցությամբ ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը համապատասխան ընդունված միջոցառումների հետևանքով։ Հարկադրանք պարունակող, սակայն բնույթով իրավազոր պայմանագրերից կարելի է հիշատակել ֆաշիստական Գերմանիայի վերաբերյալ համաձայնագրերը, ինչպես նաև Իտալիայի, Ֆինլանդիայի, Ռումինիայի և մի շարք այլ երկրների հետ 1947թ. կնքված հաշտության պայմանագրերը։ Միջազգային պայմանագրերի իրավունքը անվավեր է համարում այն բոլոր պայմանագրերը և համաձայնագրերը, որոնք կնքման պահին հակասում են միջազգային իրավունքի համընդհանուր պարտադիր նորմին (jus cogens)։ Ելնելով այն կանխադրույթից, որ միջազգային հարաբերությունների կառուցման և կարգավորման ընթացքում պետությունները կարող են կնքել այնպիսի պայմանագրեր, որոնք կարող են հակասել ժամանակակից միջազգային իրավունքի հիմնական սկզբունքներին, Վիեննայի 1966թ. կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածում տեղ է գտել հետևյալ դրույթը. «Պայմանագիրն առոչինչ է, եթե կնքման պահին հակասում է ընդհանուր միջազգային իրավունքի պարտադիր նորմին»։  Անհրաժեշտ է տարբերակել Կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածը 64-րդ հոդվածից, որում ասվում է. «Եթե առաջանում է ընդհանուր միջազգային իրավունքի նոր պարտադիր նորմ, ապա ցանկացած պայմանագիր, որը հակասում է այդ նորմին, անվավեր է և դադարում է»։ Այս հոդվածը վերաբերում է այն պայմանագրերին, որոնք, ի սկզբանե լինելով իրավազոր, հետագայում, սակայն, միջազգային հարաբերությունների զարգացման և միջազգային իրավական նոր սկզբունքների ու նորմերի ձևավորման հետևանքով վերածվում են անվավեր պայմանագրերի։ Կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածը նկատի ունի այն իրավիճակը, երբ երկու կամ ավելի պետություններ կնքում են պայմանագիր, որը հակասում է ՄԱԿ-ի կանոնադրությամբ և միջազգային համընդգրկուն կոնվենցիաներով ու պայմանագրերով ամրագրված, պետությունների միջազգային ընտանիքի կողմից այսօր համընդհանուր պարտադիր համարվող միջազգային իրավական վարքագծի նորմերին։ Կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածում տրված է նաև այն հարցի պատասխանը, թե վերջին հաշվով ինչ է նշանակում jus cogens նորմը։ Այնքանով, որքանով դա վերաբերում է սույն Կոնվենցիային, ընդհանուր միջազգային պարտադիր նորմն այն է, որ պետությունների միջազգային հանրության կողմից ամբողջությամբ ընդունվում ու ճանաչվում է որպես նորմ, որից շեղումն անթույլատրելի է, և որը կարող է փոփոխվել նույնպիսի բնույթի ընդհանուր միջազգային իրավունքի հաջորդ նորմով միայն։ Թեև Կոնվենցիայի 53-րդ հոդվածում տրված jus cogens նորմի բնորոշումը վերաբերում է միայն միջազգային պայմանագրերի իրավունքին, սակայն, կարծում ենք, այն ունի համընդգրկուն բնույթ և վերաբերում է ընդհանուր միջազգային իրավունքի նորմերին ու սկզբունքներին։ | |
| ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳՐԵՐ. ԿՆՔՈՒՄ ԵՎ ԳՈՐԾԱԾՈՒՄ | |
| 3294 reads | 29.10.2013
| |
