«Արաբական ՆԱՏՕ»-ի շրջանակներում Ադրբեջանը փորձելու է շահարկել մուսուլմանական երկրների, առաջին հերթին, Պակիստանի և Սաուդյան Արաբիայի հնարավորությունները հակահայկական, հակաարցախյան գործունեություն ծավալելու համար։ Արաբական-մուսուլմանական  ֆորումներում Բաքուն ջանք չի խնայելու արցախյան հիմնահարցին կրոնական բնույթ հաղորդել։

«Իսլամական պետությունը», որը Սիրիայի և Իրաքի մի զգալի հատվածում գերիշխանություն է հաստատել, իսլամական ումմայի վերականգնման փորձեր է կատարում: Ումմայի վերականգնումն ու շարիաթական օրենքների հաստատումը ԻՊ վերահսկողության տարածքներում ենթադրում էր տեղի ոչ միայն մուսուլման, այլ նաև ոչ մուսուլման բնակչության կազմակերպում, նրանց իրավունքների հստակեցում:

Միայն 2015-ին Հունաստանից մինչև Մեծ Բրիտանիա ընկած տարածք ներգաղթել է ավելի քան 1.200.000 փախստական՝ հիմնականում մուսուլմանական երկրներից: Փախստականների ամենամեծ խումբը Սիրիայից է՝ ավելի քան 362.000 մարդ: Նրանցից շատերն արդեն աչքի են ընկել սպանությունների, բռնաբարությունների և գողությունների դեպքերով: Միգրանտները հիմնականում տեղավորվել են Գերմանիայում և Ֆրանսիայում:

Ադրբեջանական լրատվամիջոցները հայտնում են, որ Իսլամական Պետության գործողություններին մասնակցելու ընթացքում զոհվել են ավելի քան 100 ադրբեջանցիներ: Նշվում է, որ Իսլամական Պետության գործողություններին մասնակցողներից շատերը Աղջաբեդի և Եվլախի շրջաններից են, որոնք անմիջապես սահմանակից են ԼՂՀ-ին:

Այս քաղաքականությունը հղի է ծանր հետևանքներով, քանի որ այն լրացուցիչ գաղափարական սնունդ է հանդիսանում առանց այն էլ դժգոհ զանգվածների համար: Արդյունքում, ԻԼԻՊ-ին կամ այլ ահաբեկչական խմբավորումներին պետք չէ ներթափանցել ԵՄ սահմաններ իրենց սև գործն անելու համար, քանի որ նրանք արդեն այնտեղ են:

Ասպարեզում մնում է Իրանը, որը ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի հետ հարաբերությունների կարգավորումից հետո կարող է դուրս գալ մեկուսացման ճահճից, սակայն  տարածաշրջանում նրա` ճանաչված  գերտերություն դառնալը, մեր կարծիքով, զուրկ է ռեալ հնարավորություններից, որոնց հիմքում ընկած են կրոնական, էթնիկական, ազգային  քաղաքատնտեսական և մի շարք այլ գործոններ:

Մեսխեթները սկսել են դավանել Իսլամ 16-րդ դարից, երբ Օսմանյան կայսրությունը տարածեց իր իշխանությունը Վրաստանում: 19-րդ դարից սկսած վրացական տարածքները մաս առ մաս միավորվեցին Ցարական Ռուսաստանին: Չնայած այդ հանգամանքին, թուրքերը կարողացան իրենց ազդեցությունը որոշակիորեն պահպանել Վրաստանի իսլամադավան շրջաններում:

Հանուն սրանց՝ Թուրքիան ինչպես միշտ, արհամարհել ու արհամարհելու է երեկվա բարեկամի, հարեւան երկրի եւ ընդհուպ՝ ողջ տարածաշրջանի խաղաղությունը, կայունությունն ու բարձրաստիճան եվրոհանձնակատարի ընդգծած անվտանգությունը:  Չէ՞ որ դա օկուպանտ «հանրապետության» (Թուրքիա) եւ ինչո՞ւ ոչ, բռնագրավող երկրի (Իսրայել) գոյատեւման երաշխիքն իսկ է...

Իսլամական ֆունդամենտալիզմի հավանական ծնունդը Ադրբեջանում խիստ անհանգստացնում է Իրանին, որի տվյալներով, այդ անդրկովկասյան հանրապետությունում ապրում են 40 հազար սալաֆիտներ, որոնց մի մասն, ինչպես ասվեց, ռազմական պատրաստություն է անցնում ահաբեկիչների  ջոկատներում: Սրան գումարվում է Իսլամական պետության ազդեցության ոլորտների տարածումը Կասպիական ավազանում: 

Դրանք տարածաշրջանային իրողական սահմանագծումներին ծառայող միջոցներ են, եւ խորքում Իսլամական պետություն խմբավորումը շարունակում է իբրեւ ամենաազդեցիկ գործիք իրականացնել աշխարհաքաղաքական կենտրոններում որոշվող ծրագիրը:

1872թ. ապրիլի 5-ին երկարատև մշակումներից հետո ցարի հրամանով Թիֆլիսում ստեղծվեցին այսրկովկասյան երկու հոգևոր-կրոնական վարչություններ՝ սուննիների և շիաների գործերը վարելու համար, որոնք փաստացիորեն դարձան «պաշտոնական իսլամը» ներկայացնող կառույցներ՝ ըստ էության ինստիտուցիոնալացնելով «ցարական իսլամը»: 

Վերջին 13 տարիների ընթացքում Էրդողանը աստիճանաբար վերածվեց կոռումպացված բռնակալի՝ ժամանակակից Օսմանյան սուլթանի հովերով տարված: Արդյոք ի սկզբանե նա եղե՞լ է գառան մորթի հագած գայլ, թե՞ շփացել է միջազգային հանրության կույր աջակցության և շռայլ գովասանքների պատճառով:

Ադրբեջանը շիա բնակչության թվով երկրորդ տեղն է զբաղեցնում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունից  հետո։ Շիայադավան է երկրի բնակչության մեծամասնությունը՝ ադրբեջանցիները, որոնք թյուրքախոս շիա մուսուլմաններ են: Ադրբեջանի տեղաբնիկների մի մասը՝ իրանալեզու և իրանական ծագում ունեցող մուսուլմանները շիայադավան են, մյուս մասը սուննիադավան է:

Իսլամի դրոշի ներքո արաբական ցեղերին հաջողվեց միավորվել և նվաճողական արշավանքների արդյունքում 7-րդ դարի կեսերին ստեղծել արաբաիսլամական պետություն (խալիֆայություն):