ՍՏԱՏՈՒՍ-ՔՎՈՅԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄԸ` ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԻ ԼՈՒԾՄԱՆ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԲԱՆԱԼԻ (ՄԱՍ ԵՐԿՐՈՐԴ)

ԼԵՆՍԵՐ ԱՂԱԼՈՎՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, ֆիզմաթ. գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր

 
 
Ադրբեջանում հայատյացությունը բարձրացված է պետական քաղաքականության մակարդակի: Այսպես, դեռ 1999թ. փետրվարի 1-ին Հեյդար Ալիևը պահանջում էր` «Հարկավոր է ստեղծել այնպիսի ստեղծագործություններ, որոնք մշտապես հետևողական ձևով ապացուցեն այն հողերի ադրբեջանական լինելը, որտեղ զետեղված է Հայաստանը: Մենք այդ պետք է անենք: Մենք պետք է ճամփա բացենք գալիք սերունդների համար… Այժմյան Հայաստանի տարածքը հանդիսանում է ադրբեջանական և այդ նշված է իմ կողմից ստորագրված հրամանագրում: Իրեվանի խանության պատմությունը հայտնի է: Դուք, պատմաբաններդ, պետք է հետևողականորեն այդ ապացուցեք»:

Վերը բերվածի լույսի ներքո կարելի է արձանագրել, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը վերաճել է գլոբալ խնդրի` հայկական պետականության լրիվ ոչնչացում թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից:

Ստեղծված իրադրության գնահատականը մեր կողմից կտրվի ստորև, բայց սկզբում ազերի-թուրքերի և նրանց պետության մասին:

Չկա ադրբեջանական ազգ: Ադրբեջանցի` անվանում է, որը իրենց են վերագրել կովկասյան թաթար-թուրքերը:

Այսպես, 1926թ. մարդահամարի տվյալների մեջ չի նշված ադրբեջանցի ազգ, այլ նշված է «կովկասյան թաթարներ»: Կովկասյան թաթար-թուրքերի առաջնորդներ մուսավաթիստները Թուրքիայի թելադրանքով այդ անվանումով են կոչել 1918-1920 թթ.: Անդրկովկասում ձևավորված երեք պետականություններից մեկին` հեռահար նպատակով-հարմար պահի ներկայացնել տարածքային պահանջներ Իրանին` հյուսիս-արևմտյան մասը որի կոչվում է Ադրբեջան (Ատրպատական) և որտեղ ապրում են որոշակի քանակությամբ թուրքեր:

Նորաստեղծ մուսավաթական պետությունը միանգամից սկսեց տարածքային պահանջներ ներկայացնել իր հարևաններին` Հայաստանին ու Վրաստանին. այդ պատճառով նա չընդունվեց Ազգերի Լիգա:

Լեռնային Ղարաբաղը համարվում էր Հայաստանի Հանրապետության բաղկացուցիչ մասը: Այն հայտնվեց խորհրդայնացված Ադրբեջանի կազմում ՌԿՊ (բ) Կովկասյան բյուրոյի որոշման հիման վրա, ընդ որում Կովբյուրոն 1921թ. հուլիսի 4-ին և 5-ին ընդունեց Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ երկու իրարամերժ որոշումներ:

Հուլիսի 4-ին Կովբյուրոյի Պլենումը, առանց արարողակարգային խախտումների ընդունել է որոշում Լեռնային Ղարաբաղը Սովետական Հայաստանի կազմում ընդգրկելու վերաբերյալ: Սակայն, 1921թ. հուլիսի 5-ին` առանց քննարկման և քվեարկության դնելու, Մոսկվայի ներկայացուցիչ Ստալինը Պլենումի վզին է փաթաթում նոր որոշում՝ ի օգուտ Ադրբեջանի: Կովբյուրոյի հուլիսի 5-ի որոշման մեջ մասնավորապես ասված է`

ա. Մուսուլմանների և հայերի միջև խաղաղություն հաստատելու անհրաժեշտությունից ելնելով՝ Լեռնային Ղարաբաղը թողնել Ադրբեջանական ԽՍՀ սահմաններում՝ տալով նրան լայն մարզային ավտոնոմիա …

բ. Հանձնարարել Ադրբեջանի Կենտկոմին որոշել ավտոնոմ մարզի սահմանները …

գ. Հանձնարարել Ադրբեջանի Կենտկոմին որոշել Լեռնային Ղարաբաղի ավտոնոմ մարզի ծավալը …


Հետագայում Արցախի հայերի համար առավել վտանգավոր և ճակատագրական եղան Կովբյուրոյի որոշման բ. և դ. կետերը: Օգտվելով նրանցից՝ Ադրբեջանի իշխանությունները Լեռնային Ղարաբաղից կտրեցին և ավտոնոմ մարզի մեջ չմտցրեցին Դաղքեսանի, Շամքորի, Խանլար-Գետաշենի, Շահումյանի շրջանները հյուսիս-արևմուտքում, Քելբաջարի, Լաչինի շրջանները արևմուտքում և բոլոր, այժմ ԼՂՀ ինքնապաշտպանական ուժերի կողմից ազատագրված տարածքները Մայր-Արաքսի երկայնքով, որը հանդիսացավ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի առաջին լուրջ տրոհումը:
300
Ավելին, կար պահ, երբ Ադրբեջանը հրաժարվեց մարզի կազմավորումից, սակայն ստիպեցին և 1923թ. հուլիսի 7-ին հատուկ դեկրետով ձևավորվեց Լեռնային Ղարաբաղի Ավտոնոմ մարզը (ԼՂԱՄ` հետագայում՝ ԼՂԻՄ):

Բայց խաղաղություն այդպես էլ չհաստատվեց: Կավբյուրոյի որոշումից անմիջապես հետո Հայաստանի Կոմկուսի Կենտրոնական կոմիտեն իր 16 հուլիսի 1921թ. նիստում իր անհամաձայնությունն է արտահայտել «ընդունված» որոշմանը: Արդարության վերականգնման համար պայքարը շարունակվեց ընդհուպ մինչև ԽՍՀՄ փլուզվելը:

ԼՂԻՄ ժողպատգամավորների Խորհրդի 1988թ. փետրվարի 20-ի արտահերթ նստաշրջանի խաղաղ որոշմանը` «Միջնորդել Ադր. ԽԱՀ և ՀԽԱՀ Գերագույն Խորհուրդների առաջ ԼՂԻՄ-ը ԱԽՍՀ կազմից ՀԽՍՀ կազմ տեղափոխելու համար» Բաքուն պատասխանեց հատուկ կազմակերպված ջարդերով ու սպանություններով Սումգայիթում (27-29 փետրվարի 1988թ.), իսկ հետագայում՝ Կիրովաբադում (Գյանջա) (1989թ.), Բաքվում` (13-19 հունվարի 1990թ.) և հայաբնակ այլ վայրերում:

Շնորհակալություն Մարինե Գրիգորյանին և Լարիսա Ալավերդյանին, որոնց ջանքերի շնորհիվ նկարահանվեցին փաստավավերագրական ֆիլմեր Սումգայիթում և Բաքվում հայերի նկատմամբ իրականացված ոճրագործության վերաբերյալ:

Գորբաչովյան Կենտրոնը միշտ «ուշանում» էր, կամ համարժեք ձևով չէր արձագանքում, որից առավել էին գազանանում վայրագները:

Խորհրդային Բանակի և OMOH-ի ստորաբաժանումները 1991թ. ապրիլի 30-ին իրականացրին «Օղակ» գործողությունը, որի հետևանքով հայաթափվեցին Գետաշենը, Մարտունաշենը, ԼՂԻՄ Հադրութի շրջանի գյուղերի մեծ մասը:

Կորցնելով ողջ ունեցվածքը, բարեկարգ բնակարանները՝ 550 հազար հայեր (միայն Բաքվից՝ 250 հազար) 1988-1990թ.թ. դարձան փախստականներ:

1991թ. օգոստոսի 30-ին ընդունվեց Ադրբեջանի Հռչակագիրը «Պետական անկախության վերականգնման մասին»: Հիմնվելով 1990թ. ապրիլի 3-ի «ԽԱՀՄ կազմից Միութենական Հանրապետության դուրս գալու հետ կապված հարցերի որոշման կարգի մասին» ԽԱՀՄ Օրենքի վրա՝ 1991թ. սեպտեմբերի 2-ին ընդունվեց իրավաբանորեն անբասիր` ԼՂԻՄ Մարզային ժողպատգամավորների և Շահումյանի (գյուղական) շրջանային Խորհրդի համատեղ նստաշրջանի Հռչակագիրը «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության (ԼՂՀ) հռչակման մասին», այնուհետև դեկտեմբերի 10-ին Արցախում անցկացվեց ԼՂՀ անկախության մասին հանրաքվե` միջազգային դիտորդների ներկայությամբ, իսկ 1992թ. հունվարի 6-ին ընդունվեց «ԼՂՀ Խորհրդարանի Հռչակագիրը ԼՂՀ պետական անկախության մասին»:

Այսպիսով, ԽԱՀՄ փլուզման հետևանքով, ԽԱՀՄ դեռևս գործող օրենքներին և միջազգային իրավական նորմերին համապատասխան, ձևավորվեցին երկու անկախ պետություններ` Ադրբեջանական Հանրապետությունը (ԱՀ) և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը (ԼՂՀ):


ՄԱՍ ԵՐՐՈՐԴ
 
ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԵՎ ՄԻՋԷԹՆԻԿ ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
4349 reads | 08.11.2013
|
avatar

avatar
1
Պարոն ԱՂԱԼՈՎՅԱՆ,
իմ կարծիքով հարցը սխալ է դրված: Այո, ադրբեջանիցիներին անվանել են կովկասյան թաթարներ: Եթե չեմ սխալվում, երբ ռուսները մտել են անդրկովկաս, նմանություն են տեսել ներկայիս ադրբեջանցիների լեզվի և Ղրիմի թաթարների ու այլ վայրերի թաթարների լեզվի միջև և նրանց անվանել են կովկասյան թաթարներ: Կենցաղային մակարդակում մենք ադրբեջանցիներին անվանում ենք թուրք: Դեռևս 19-րդ դարից թուրքահայաստանից ռուսահայաստան գաղթած հայերը նմանություն են տեսել ադրբեջանական լեզվի և թուրքերենի միջև և նրանց ևս անվանել են թուրք: Ինչ վերաբերվում է ադրբեջանցիներին, ապա նրանք որպես ժողովուրդ ձևավոևվել են եթե չեմ սխալվում 20-րդ դարի սկզբներին: Արդեն այդ ժամանակ թաթարները չէին բաժանվում առանձին ցեղերի և իրենց իդենտիֆիկացնում էին որպես մեկ ժողովուրդ: Այո, համաձայն եմ, որ ադրբեջանցի ազգ չկա, բայց կարծում եմ, որ ադրբեջանցիները որպես ժողովուրդ արդեն ձևավորվել են: Ազգ դառնալու համար նրանցից դեռ մի քանի հարյուրամյակ կարող է պահանջվել: Այ, օրինակ, որպես ժողովուրդ դեռևս չեն ձևավորվել Լիբիայի արաբները, այնտեղ մինչև հիմա կան տարբեր ցեղախմբեր: Ընդհանրապես, արաբների մեջ առաջինը որպես ժողովուրդ ձևավորվել են Եգիպտոսի արաբները և Եգիպտոսն էլ 19-րդ դարի առաջին կեսին դարձել է առաջին արաբական անկախ պետությունը: Սա համեմատության համար: Իմ կարծիքով, չկա ադրբեջանական ազգ և նմանատիպ փաստարկները տեղին չեն մի քանի պատճառով` 1. ադրբեջանցիները, ինչպես ցանկացած ժողովուրդ ունեն արժանապատվության զգացում, 2. չի կարելի արհամարհել կամ թերագնահատել մեր հարևան պետության դոմինանտ էթնոսին 3. մենք նպատակ չենք հետապնդում միֆեր ստեղծել ադրբեջանցիների մասին, մեզ պետք է հստակ և ՕԲՅԵԿՏԻՎ տեղեկատվություն հաղորդել մեր հասարակությանը, թե ովքեր են մեր այսօրվա թշնամիները, 4. նման փաստարկները արդյունավետ չեն, քանի որ հոգեբանական պատերազմ վարելու կանոնների համաձայն <<չկա ադրբեջանական ազգ>> դատողությունը կարող է միայն համախմբել ադրբեջանցիներին, իսկ մեզ վնասից բացի ոչ մի օգուտ չի տալու: Հիմա էսպիսի փաստարկ կարդալով ներքին լսարանը սկսում է թերագնահատել թշնամուն, իսկ արտաքին լսարանը` ադրբեջանցիները, ավելի են համախմբվում:
avatar
2
Հարգելի Տիկո,

Խնդրում եմ ուշադիր կարդալ իմ գրածները, այնտեղ բերված են միայն փաստեր:

Այո´, չկա ադրբեջանական ազգ, նրանք նույն թուրքերն են, որոնց Թուրքիայի նախաձեռնությամբ վերագրվել է տեղանվան (Ատրպատական-Ադրբատական) անվանում հեռահար նպատակով` հարմար պահի տարածքային պահանջներ ներկայացնել Իրանին (այսօր արդեն նրանք այդ կատարում են): Թուրքիայի հայտնի ձեռագիրն է` այստեղ-այնտեղ ստեղծել թուրքական կղզյակներ` հարմար պահի միավորելու հեռահար նպատակով:

Հիշեք մեր Նախիջևանի օրինակը` չկարողանալով միանգամից մտցնել նորաստեղծ Ադրբեջանի կազմի մեջ, նրան ենթարկել տվեց որպես պրոտեկտորատ և ի՞նչ ստացվեց…

Դուք պնդում եք, որ կա ադրբեջանական ժողովուրդ, որը կարող է դառնալ ազգ մի քանի հարյուրամյակ հետո: Հետաքրքիր է` թուրքերենը դադարելո՞ւ է նրանց ազգային լեզուն լինելուց:

Արցախցիները միշտ նրանց անվանել են թորք (թուրք) և տվել նրանց բնութագրող գնահատականը` «թորքեն որ թակես աշնա կդառնա» (թուրքին որ ծեծես բարեկամ կդառնա):

Իմ գրածներում չկա ոչ թերագնահատում, ոչ էլ գերագնահատում:

Ձեր գրածն ակամա ռեկլամում է մեր հարևաններին, իսկ այդ „արժանապատվություն” ունեցող ժողովրդի ներկայացուցիչները հետևողականորեն ավերում կամ յուրացնում են հայերի կողմից ստեղծածը, «սրբագրում» նրա դարավոր պատմությունը, մտածում թե ինչպես վերացնել Թուրքիայից իրենց բաժանող «հայկական այդ չարաբաստիկ սեպը», իսկ այդ սեպը հայկական պետականության և ընդհանրապես հայ ժողովրդի հարատևման միակ գրավականն է և այն ամեն կերպ պետք է ամրացվի: Խորհեք այս ուղղությամբ…

Մուտքանուն:
Գաղտնաբառ:
Copyright © 2023 Diplomat.am tel.: +37491206460, +37499409028 e-mail: diplomat.am@hotmail.com