Մենք նախիջևանյան շատ մեծ խնդիր ունենք, այնտեղ տեղի է ունենում թուրք-ադրբեջանական շատ ակտիվ միլիտարիզացիոն կուրս. և՛ ռազմական տեխնիկա, և՛ զինուժ է հավաքվում, այնտեղ տարին մի քանի անգամ զորախաղեր են տեղի ունենում, այնտեղ, վերջին հաշվով, Ադրբեջանի երկու տիեզերական կայաններից մեկն է գտնվում, որը հետախուզական աշխատանք է կատարում, և Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ մեծ դեր ունեցավ բացասական առումով:

Հայ-ռուսական համալսարանի համաշխարհային քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի վարիչ, ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանն այսօր մամուլի ասուլիսին անդրադարձավ ՌԴ արտգործնախարար Լավրովի այցին Հայաստան՝ նշելով, որ այն դրական է համարում: Նա նաև նշեց, թե չի կարծում, որ Արցախի հիմնախնդիրը մոտ է կարգավորման, սակայն ամենակարևորը, ըստ նրա, ստատուս քվոյի պահպանումն է։

«Թուրքիան Սիրիայում ոչ միայն անվտանգության գոտի ստեղծելու նպատակ է հետապնդում, այլ փաստորեն փորձում է իրագործել հեռու գնացող ծրագիր, որը կոչվում է «Ազգային ուխտ», ինչպես գիտեք՝ այն ընդունվել է 1920-ին՝ երիտթուրքերի կողմից: Վերջինս վերաբերում է Թուրքիայի սահմանների և տարածքների ամբողջականությանը և անվտանգությանը:

Արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանը Tert.am-ի հետ զրույցում անդրադարձավ Թուրքիայի կողմից Սիրիայի հյուսիսում սկսած ռազմական գործողություններին՝ նշելով, որ Թուրքիան պլանավորված և մտածված իրականացնում է իր հեռահար ծրագրերը, անունը դնելով, թե պայքարում է ԻԼԻՊ-ի դեմ, մինչդեռ իրականում պատերազմում է քրդերի դեմ: Ըստ նրա՝ Թուրքիան չի կիրառում այն պայմանավորվածությունները, որ ձեռք է բերել ՌԴ-ի և Իրանի, նաև ինչ-որ տեղ ԱՄՆ-ի հետ՝ երկրի ամբողջականության պահպանման ուղղությամբ: Նավասարդյանի համոզմամբ՝ Թուրքիան այսօր լրջորեն պլաններ է հյուսում վերադարձնելու Օսմանյան կայսրության և՛ տարածքները, և՛ փառքը և դառնա տարածաշրջանի թիվ մեկ պետությունը: Արման Նավասարդյանը նշեց, որ Թուրքիան լուրջ վտանգ է սպառնում նաև ՀՀ-ին՝ Նախիջևանի ուղղությամբ, որտեղ ժամանակակից զենք է կուտակում:

Այս շատ կարևոր կազմակերպությունն առավել կարևորվեց՝ Հայաստանում անցկացվելով. երկու շատ կարևոր ֆիգուրանտներ եկան՝ Պուտինն ու Ռոհանին: Ես կարծում եմ, որ մեկի այցը պայմանավորված էր մյուսով: Ռոհանիի համար գլխավոր ուղղությունը ամերիկա-իրանական ենթատեքստն էր, և նա այդ գիծը տարավ: Պուտինի համար ևս կարևոր էր, որ ամերիկյան ազդեցությունը թուլանա և՛ իրանական ուղղությամբ, և՛, ինչու ոչ, հայկական ուղղությամբ:

Սակայն այդ գոհունակությունը փոխակերպվում է խորը ֆրուստրացիայի, երբ ծանոթանում ես հոկտեմբերի 3-ին   Սոչիում կայացած հայտնի «Վալդայ» բանավեճային ակումբի 16-րդ նիստին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի արտասանած ճառին։

«Հայտարարվեց, թե Լոս Անջելեսը Հայաստանի երկրորդ մայրաքաղաքն է: Կարծում եմ՝ դա քաղաքականապես այնքան էլ ճիշտ պնդում չէ: Առաջանում են հարցեր՝ կապված Ռուսաստանի հայ համայնքի հետ, երեք միլիոն հայ էլ այնտեղ կա: Հայաստանը մեկն է, Երևանը մեկն է»,- ասել է դիվանագետը:
 

Թրամփը և Բոլթոնը  տարբեր դիրքորոշումներ ունեին ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության գաղափարախոսության հարցերում։ Բոլթոնը միջազգային հարաբերություններում ոչ միայն կոշտ քաղաքականության, այլև ռազմական միջոցների կիրառման ջատագով է, ինչը նա փորձեց կիրառել Իրանի, Հյուսիսային Կորեայի, Վենեսուելայի, Սիրիայի և Աֆղանստանի, անգամ Ռուսաստանի և Չինաստանի նկատմամբ՝ արդարացնելով  քաղաքական «բազե» պիտակը։

Դիվանագիտությունը ծնունդ  է առել և ձևավորվել անտիկ ժամանակներում դիցաբանության, բազմաստվածության, հեթանոսական կրոնների պայմաններում ու թելադրանքով։ Իսկ Անտիկ աշխարհում աստվածները շատ-շատ էին։ Նրանք միանգամայն մոտ էին մարդկանց, խառնվում էին նրանց գործերին, չէին տարբերվում նրանցից՝ միայն թե հրաշագործ էին, մեկ էլ՝ անմահ։ Աստվածները նման էին մարդկանց, ունեին իրենց թուլությունները՝ սիրային արկածախնդրութուններ, ամուսնական դավաճանություններ, երդմնադրժություն, էրոտիկա...

Հույն նշանավոր փիլիսոփա և պատմիչ Պլուտարքոսը սույն հայտնի աֆորիզմը պայմանավորում է այն հանգամանքով, որ «մարդ արարածն  ունի երկու ականջ և մեկ բերան»։  Հետո նա մի ողջ տեսություն է զարգացնում լռելու, լսելու և շաղակրատելու վերաբերյալ իր «Շատախոսության մասին» հայտնի տրակտատում։ Շաղակրատանքն ու բարբաջանքը համարելով մեծագույն չարիք այդ արատներն ունեցողի և շրջապատի համար՝ Պլուտարքոսն այն միտքն է հայտնում, որ բնությունը մարդու մեջ ոչինչ այնպես չի սահմանափակում, ինչպես լեզուն՝ «դրա առաջ տեղավորելով ատամների պահակախումբ»։

Անհիշելի ժամանակներից  չինացիները ստեղծել են ռազմավարական հայեցակարգ՝ դոկտրինա, որն ամփոփված է այսպես կոչված ստրատագեմաների բանաձևերում։ Դրանք 36 են, և  այսօր էլ չեն կորցրել իրենց,  այժմէականությունը,  ակտիվորեն գործում են միջազգային հարաբերություններում։ Հոդվածում անդրադարձ է կատարվում ընդամենը մի քանի ստրատագեմաներին (NN 5, 9, 10, 14), որոնք Թուրքիան կիրառել և ներկայում փորձում է կիրառել հարևան պետությունների` այդ թվում Հայաստանի հետ իր հարաբերություններում:

Մեր մտքի ծայրով կարո՞ղ էր անցնել անգամ, որ այդ դիվանագետների մեջ կգտնվեն մարդիկ, որոնք  Հայրենիքը կփոխեն վաշինգտոնների, փարիզների և մոսկվաների հետ, այսինքն գործուղումից հետո չեն վերադառնա տուն։ Իհարկե, չէինք կարող։ Իսկ դա այսօր դառն իրականություն է։ Երեսուն տարվա մեջ մենք ականատեսներն ենք մի շարք դեսպանների և բազմաթիվ ավելի ցածր աստիճանի դիվանագետների նման արգահատելի քայլի, և եթե լիներ դիվանագիտական հատուկ Գինեսի գիրք, հայ դիվանագետներն այնտեղ հավանաբար կգրավեին առաջին հորիզոնականը՝ ի ամոթ մեզ։
 

Նախորդ դասասխոսության ժամանակ խոսեցինք  դիվանագետի լոյալություն՝ լոյալիզմ հասկացության մասին։ Դիտարկեցինք այն հոգեբանության և քաղաքագիտության տեսանկյունից։ Այդ թեմայի շրջանակներում, առաջին անգամը լինելով նշեցինք, որ գոյություն ունի դիվանագետի լոյալություն դեսպանընկալ երկրում ևս։ Ասվեց, որ այդ  երկրորդ լոյալիզմը՝ առնչվելով դիվանագետի «սեփական» լոյալության հետ, ստեղծում է կոնֆլիկտային իրադրություն, անգամ հոգեբանական կրիզ։ Այդ կապակցությամբ,  նույնպես առաջին անգամ, խոսեցինք դերերի տեսության մասին, որին պետք է տիրապետի դիվանագետը լոյալիզմի բարդ ու նուրբ խնդրում։ Վերջապես, մենք փորձեցինք ապացուցել, որ լոկայալիզմը դիվանագիտության բացարձակ և անվիճելի կատեգորիա  է։

Իսկական դեսպանն այն դեսպանն է, որը պատշաճ և արժանավայել կերպով է ներկայացնում  իր երկիրը, իսկ, երբ պետք է կյանքի գնով պաշպանում է  նրա պատիվն ու շահերը։ Անգամ եթե երկիրը սխալ է, և դու գիտես դա։ Հայրենիքը միշտ ճիշտ է և կասկածից վեր, ինչպես «Կեսարի կինը»։ Լոյալությունը դիվանագիտության անխախտ օրենքն է, բացարձակ կատեգորիա։ Դրանից գիտակցորեն կամ ենթագիտակցորեն շեղումը, մեր խորին համոզմամբ, սահմանակցում է ազգային շահերի ոտնահարման և պետական դավաճանության հետ։
 

Այս արատավոր իրողության կապակցությամբ անվանի դիվանագետ և տեսաբան Ժյուլ Կամբոնը գրել է. «Դեսպանը կատարում է իր կառավարության հրահանգները, բայց երբեմն էլ զսպում է իր վերադասին։ Մտքի անկախությունն, իհարկե, չպետք է հասնի կարգապահությունը խախտելուն։ Սակայն այն նախարարը, որի տրամադրությունն այդպիսի անկախությունից փչանում է, նման է այն ոչ խելամիտ մարդուն, որը ճամփա ընկնելուց առաջ հանում է զույգ աչքը։ Մյուս կողմից, եթե դեսպանը չի համարձակվում լինել ավելին, քան փոստարկղն է, վտանգ է ներկայացնում իր կառավարության համար»։

Նախորդ զրույցում խոսեցինք պետության  արտաքին և ներքին քաղաքականության  հարաբերակցության մասին։
Հիշենք, որ XXI-րդ դարում տեղի է ունենում քաղաքագիտության այդ ճյուղերի սերտաճում և միահյուսում, որի արդյունքում դիվանագիտությունն ստանում է նոր որակ ու տեսակ։ Գոյանում է առանձնահատուկ մի  սիմբիոզ, որն  անվանվում է կատալիզատորային դիվանագիտություն։ Սա նոր, այլ որակի դիվանագիտություն է, որի կիրառումը մեծապես բարձրացնում է արտաքին քաղաքականության օգտակար գործողության գործակիցը։ (Իդեալական կլիներ, եթե հայկական դիվանագիտությունը յուրացներ այս մոդելը)։

Երկբևեռ համակարգի փլուզումը, սառը պատերազմի վերադարձը, երկրագնդի տարբեր կետերում մխացող լարվածությունը և դրանց ֆոնին ընթացող աշխարհաքաղաքական գլոբալ փոփոխությունները նոր խնդիրներ են դնում պետությունների արտաքին և ներքին քաղաքականության առաջ։

Եթե ընթերցողի համբերությունը հերիքի և մինչև վերջ կարդա 1news.az-ի հուլիսի 2-ին լույս ընծայած «Ադրբեջանի մշակութային դիվանագիտությունը ազգային հետաքրքրությունների ծառայության գործում» վերտառությամբ օպուսը, ապա խորհուրդ կտայի այն ընթերցել անպայման նստած, նույնիսկ կապված՝ օրգաններից որևէ մեկը սալջարդի չենթարկելու նկատառումով։
Ի դեպ, ձևով և բովանդակությամբ ամբիցիոզ ու ստահոդ այս հոդվածը նվիրված է «Ադրբեջանական հանրապետության դիվանագիտական օրգանների 100-ամյակին»։

Հուլիսի 9-ի «Նոյյան Տապան»-ի ուղիղ եթերում հեռարձակվող «Քննարկում» հաղորդաշարի  հյուրն  է  Հայ-ռուսական համալսարանի համաշխարհային քաղաքականության և  միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի վարիչ, արտակարգ և լիազոր դեսպան,Հայաստանի դիվանագիտական  հիմնադրամի նախագահ Արման Նավասարդյանը։ 

Շանթնյուզի եթերում արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանն ասել է, որ Մերձավոր Արևելքի հակամարտությունները 21-րդ դարի ողբերգությունն են, և դրանք գնալով թեժանում են:  «ԱՄՆ-ն ու Ռուսաստանը կարծես գալիս են համաձայնության, որ եթե Ռուսաստանը համոզի Իրանին՝ հանելու զորքը Սիրիայից, ապա ԱՄՆ-ն կճանաչի Բաշար Ասադի իշխանությունը»,-ասել է Նավասարդյանը՝ նշելով, որ այդ հարցի շուրջ բանակցությունները կլինեն հունիսի վերջին:

«Լավն այն է, որ նոր հայեցակարգը վերաբերում է ոչ միայն արտաքին քաղաքականությանը, այլ ներքին ու արտաքին քաղաքականության խնդիրների սիմբիոզի շրջանակներում է դիտվում։ Հրավիրել են մասնագետների, որպեսզի ամեն մեկը ներկայացնի  իր ոլորտին վերաբերող առաջարկություններ։ Ես կարծում եմ, որ դիվանագիտությունը  մեր ստրատեգիական դոկտրինի կարեւոր սեգմենտներից մեկն է»։

Արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանը ապրիլի 6-ին նշում էր ծննդյան 80-ամյակը: Ոչ միայն դիվանագիտության, այլև լրագրության, քաղաքագիտության և մարդկային հաղորդակցության գաղտնիքներին ու հմտություններին տիրապետող Նավասարդյանն այժմ Հայ-ռուսական համալսարանի համաշխարհային քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների ամբիոնի վարիչն է, քաղաքական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ:

Հարկ է ուշադրությամբ հետեւել Վենեսուելայում ծավալվող դեպքերի դինամիկային եւ երբեք չհայտնվել կոնֆլիկտի կողմերից որեւէ մեկի կողքին կամ ազդեցության տակ։ Իսկ որ մեծ տերությունների կամ ռազմական միությունների կողմից կլինի խնդրի մեջ այլ պետություններին ներքաշելու միտում, բացառված չէ։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության խնդիրն է չհայտնվել Վենեսուելա-Ամերիկա-Ռուսաստան բերմուդյան եռանկյունում, որը կարող է դառնալ երկրորդ Սիրիա։

Factor.am-ի հարցազրույցն արտակարգ և լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանի հետ:

«Մեղքի» ավելի մեծ բաժին ունի Եվրոպան։ Այն, որ ասվում է, թե «համաձայնագիրը դեռ չեն վավերացրել նաև ծանրքաշայիններ  Գերմանիան և Ֆրանսիան անկախ Փաշինյան-Մերկել սելֆիների հրավառությունից, և Փաշինյան-Մակրոն երեք աշխատանքային հանդիպումներից ու ինքնամոռաց պարերից Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովին», ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ չարամտորեն արված զրպարտանք, և կամ այդ երկու երկրների ներկա քաղաքական իրավիճակի բացարձակ անտեղյակություն, ինչը քիչ է հավանական՝ նկատի ունենալով ասված «փայլուն» պանֆլետի հեղինակի ստատուս-քվոն։