Բարեկիրթ միջավայրում խուսափում են արտասանել «մարմնավաճառություն» բառը և վայելչության համար այն անվանում են առաջին` ամենահին արհեստ: Իսկ ո՞րերորդ մասնագիտությունն է դիվանագիտությունը: Կասկած չկա, որ այն նույնպես ամենահներից է` մարմնավաճառությունից առաջ կամ հետո, կամ` միաժամանակ:

Քսերքսեսի դաժանությունն ազգություն չի ճանաչել: Նույն կերպ նա վարվել է յուրայինների նկատմամբ: Աթենքից նահանջելիս արքան փյունիկյան նավով մեկնել է Ասիա: Նավարկության ժամանակ ուժեղ հողմ է բարձրացել. նավաբեկությունը դարձել է անխուսափելի:

Դիվանագիտական հարաբերություններում պակաս կարևոր նշանակություն չունի երկրների  միջև հակասությունների վրա խաղալը (Թուրքիա-Ադրբեջան, Թուրքիա-Իրան, Ադրբեջան-Իրան) ի օգուտ սեփական շահերի։ Արդյո՞ք հայկական դիվանագիտությունն աշխատում է այդ ուղղությամբ։ Հանրային դիվանագիտության զինանոցում գոյություն ունեն միջազգային իրավունքի միջոցներ ևս, որոնք հաճախ անտեսվում են ՀՀ և ԼՂՀ հետաքրքրությունների գործում։

Ստրատագեման հիշատակվում է Սուն-ցզիի ( Ք.ա. 551-479) ռազմական արվեստի վերաբերյալ տրակտատում, որն աշխարհի  ամենահին ձեռագիրն է, իսկ հեղինակը Կոնֆուցիի հասակակիցն է:  Անտիկ դարերում ստեղծված  36  ստրատագեմաներն այսօր էլ չեն կորցրել իրենց քաղաքական արժեքը և լայնորեն կիրառվում են, ինչպես մեծ և միջին, այնպես էլ փոքր պետությունների դիվանագիտական պրակտիկայում:

Տեղի ունեցավ Եվրոպական քաղաքական քարտեզի ձևավորում, ինչպես նաև պետությունների, այդ թվում փոքր պետությունների հայեցակարգի ձևավորում։  Արդյո՞ք քառորդ դար մխացող կոնֆլիկտից հետո Երևանը և  Բաքուն նույնպես կգան հիմնահարցի արդարացի հանգուցալուծման և կհաստատվի՞ տարածաշրջանում  խաղաղություն։

Մորգենթաուն պարզել է, որ ‹‹Գերտերությունը պետություն է , որն ի վիճակի է իր կամքը թելադրել փոքր երկրին, մինչդեռ հակառակն անհնար է: Բայց գերտերությունը կարող է հեշտությամբ իջնել երկրորդ կարգի երկրի կամ փոքր պետության կարգավիճակի, իսկ փոքր պետությունը կարող է վերածվել մեծի››:

– չմոռանալ, որ վրիպելը հակացուցված է դիվանագետին, ասել կուզի` նրա ներկայացրած երկրին: Դիվանագետի սխալը սակրավորի սխալ է: Երկուսն էլ սխալվում են միայն մեկ անգամ:

Հիշատակենք միայն Լյուդովիկոս XIV-ի դեսպան Ֆրանսուա դը Կալյերի 1716 թվականին տպագրած «Տիրակալների հետ բանակցելու մեթոդները» հիմնարար աշխատությունը, որով 300 տարի դաստիարակվել են դիվանագետների սերունդներ: Այն այսօր էլ չի կորցրել իր թարմությունն ու այժմեականությունը և համարվում է անփոխարինելի ձեռնարկ դիվանագետներ պատրաստող բոլոր (բացի խորհրդայինից) դպրոցներում: «Սա բացառիկ, ներհուն, առ այսօր չգերազանցված աշխատություն է դիվանագիտության մասին գրված բոլոր գործերի մեջ»,– ասել է մեզ արդեն ծանոթ Հարոլդ Նիկոլսոնը:

Երկրի դիվանագիտական համակարգի ճկունությունը և հմտությունը հակադարձ համեմատական են նրա ռազմատնտեսական ներուժին: Որքան հզոր է երկիրը, այնքան թույլ է նրա դիվանագիտությունը:

Մոսկվայում շատ դիվանագետներ ցերեկները ճաշում էին «Բելգրադ» ռեստորանում, որը նույնպես Սմոլենսկայա հրապարակում էր` ԱԳՆ-ի շենքի հանդիպակաց մայթին: Կադրերի վարչության աշխատողները ստուգայցեր էին կազմակերպում ռեստորան` բացահայտելու համար, թե ինչ են խմում դիվանագետները: Վա՜յ նրան, ում սեղանին նկատեին թեկուզ 50 գրամ օղի կամ կոնյակ: Անմիջապես ազատում էին աշխատանքից...

Բռնելով Ահմեդին` շշերից մեկի պարունակությունը լցնում են կոկորդը: Շունն օրորվում է և ընկնում: Ոչ, չի սատկում: Քնում է: «Փորձարկողները» համբերությամբ սպասում են, և երբ Ահմեդն արթնանում է, իրենք էլ են խմում: Սպիրտի հայտնաբերման և հաջող «փորձարկման» լուրը կայծակնային արագությամբ տարածվում է «խորհրդային» համայնքով մեկ, և սկսվում է իսկական արշավ Անաբայի խանութներ: Խորհրդային մարդու հնարամտությունը սահման չի ճանաչում, մանավանդ արտասահմանում:

– Այս հույժ գաղտնի ծրարը պետք է անձամբ հասցնես Քաբուլում մեր դեսպանին: Ժամկետը` 25 օր:
Այն ժամանակ Մոսկվայից Քաբուլ սովորական ուղևորությունը տևում էր 40–45 օր: 25 օրում կարելի է ընդամենը հասնել մինչև Մազարա: Իսկ այնտեղից Քաբո՞ւլ…
– Գիտեմ,– գուշակում է նախարարն Արշակի միտքը:– Գտեք կարճ ուղի` լեռնաշղթայով:
Երբ սուրհանդակն անցնում է Աֆղանստանի սահմանը, ծանոթ ցեղապետը հայտնում է, որ Քաբուլ տանող ճանապարհն անգլիացիները փակել են. փնտրում են ինչ-որ բոլշևիկի: Մնում էին Հինդուկուշի անանցանելի կածանները: Արշակն այլընտրանք չուներ…

Երբ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում Խրուշչովը սկզբում բռունցքով, հետո կոշիկով թմբկահարել է ամբիոնը, Գրոմիկոն անմիջապես սկսել է եռանդագին խփել սեղանին: Հետո նա ժխտում էր այդ փաստը, սակայն կան լուսանկարներ և կինոկադրեր:

Մատիտը տանելով անդրկովկասյան սահմանի երկայնքով` նա, առանց շուռ գալու, հարցնում է.
– Ի՞նչ գործողություններ կձեռնարկեն թուրքերը, եթե այստեղ տեղակայված մեր դիվիզիաների մի մասը տեղափոխենք ռազմաճակատ:
Վինոգրադովը լռում է: Ստալինը, մոտենալով դեսպանին և վերևից նայելով նրան, այս անգամ ուղղակի հարցնում է.
– Թուրքիան կհարձակվի՞ մեզ վրա:
Լռելն այլևս անիմաստ էր:

Վիլհելմը, խախտելով արարողակարգը, պալատ է հրավիրում երկրից մեկնող Ճապոնիայի դեսպանին և կատաղած գոռում. «Դուք ինչպե՞ս համարձակվեցիք մեզ հավաստիացնել, որ հարձակվելու եք Ռուսաստանի վրա»: Դեսպանը ճապոնական կեղծ-զինաթափող ժպիտով հանգիստ պատասխանում է. «Ձերդ մեծություն, այո, ես ասել եմ, որ հարձակվելու ենք... մի խոշոր տերության վրա: Իսկ մի՞թե Գերմանիան դադարել է մեծ տերություն լինելուց»:

Ասվածն ասված էր: ԱՄՆ-ի պատվիրակության ղեկավարը, ընդունելով կամ ձևացնելով, թե ընդունում է, որ թարգմանիչն արտահայտում է իր ղեկավարի կարծիքը, ոտքի է կանգնում: Ռուսական պատվիրակության ղեկավարին ոչինչ չի մնում, քան նույնպես ոտքի կանգնել և սեղմել իրեն պարզված ձեռքը: Պայմանագիրը կնքում են: Թարգմանչին ազատում են աշխատանքից:

1967 թվականին Ֆրանսիայի նախագահ Շառլ դը Գոլը, Կանադա պաշտոնական այցի ժամանակ, Մոնրեալի քաղաքապետարանի պատշգամբից ողջունելով բազմահազարանոց հավաքի մասնակիցներին, բացականչում է. «Կեցցե՛ ազատ Քվեբեկը»:

Թարգմանությունը վեց լեզվով էր, այդ թվում` ֆրանսերեն: Եվ այսպես` ֆրանսերեն թարգմանիչն ասում է.
– Hier l'Armée d'Arménie a` occupée la Chine (Երեկ Հայաստանի բանակն օկուպացրեց Չինաստանը):
Ասվածը թերևս մնար աննկատ կամ գրավեր միայն ֆրանսերեն իմացողների ուշադրությունը: Սակայն դահլիճում ներկա էր Չինաստանի ներկայացուցիչը` ԵԱՀԽ-ի դիտորդի կարգավիճակով: Նա սկանդալ է սարքում, որը դուրս է գալիս դիվանագիտական նորմերի սահմաններից: Նիստն ընդհատվում է: Հետո` վերսկսվում: Բոլոր պատվիրակները միացնում են վահանակի ֆրանսիական ալիքը և դնում ականջակալները: Թարգմանիչը հայտարարում է.

…Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Շառլ դը Գոլն այցելում է Ստալինին: Զրույցը խիստ գաղտնի էր` ռազմական գործողությունների շուրջ: Թարգմանում է երիտասարդ դիվանագետ Ալեքսեյ Պավլովին: Վերջում դը Գոլն ընդգծում է, որ խիստ կարևոր է, որ այդ զրույցի թեման իրենցից` երկուսից բացի, ոչ ոք չիմանա: Տրոյանովսկին փոխանցում է գեներալի ասածը, ապա սարսափով` Ստալինի պատասխանը.
– Մենք առանց այդ էլ երկուսով ենք:

Նասերի խնդրանքով նա կազմակերպեց խորհրդային մասնագետների մի մեծ խմբի այցելություն Եգիպտոս: Նրանք որոշ ժամանակ տեղում աշխատելուց հետո կազմեցին երկրի տնտեսական զարգացման հեռանակարային նախագիծ: Նասերի կառավարությունն իր կեդանության օրոք այդ պլանը ընդունեց` որպես գործողության հիմք: Հակոբովը խորապես ուսումնասիրեց Եգիպտոսի տնտեսությունը և ակտիվորեն մասնակցեց խորհրդա-եգիպտական առևտրատնտեսական և ռազմական համագործակցության մի շարք պայմանագրերի ստորագրմանը, որոնք այդ երկիրը դարձրին աֆրիկյան մայրցամաքում Մոսկվայի առաջին գործընկերը:

Ներքևից պատասխանում են, որ խորհրդային ղեկավարությունը Կադաֆիին կընդունի վաղը, իսկ հիմա նրան հրավիրում են պետական առանձնատուն` հանգստանալու:  Սպան հեռանում է, դուռը փակվում: Դիմավորողները սպասում են: Հանկարծ, խախտելով անվտանգության բոլոր կանոնները, ինքնաթիռի շարժիչներն սկսում են աշխատել: Շարժասանդուղքն արագ հեռացնում են, իսկ դիմավորողները գրեթե վազելով հեռանում են: Ինքնաթիռը շարժվում է դեպի թռիչքուղի և օդ բարձրանում:

…1958 թվական: Հունիսի 12: Մոսկվա: Կրեմլ: Ընդունելություն Չեխոսլովակիայի ղեկավար Անտոնին Նովոտնիի պատվին: Ճաշից հետո օտարերկրյա դեսպանները շրջապատում են ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ Անաստաս Միկոյանին: Նկատելով Շվեյցարիայի դեսպանին` նա բարձրացնում է շամպայնի բաժակը.

– Առաջարկում եմ խմել Շվեյցարիայի և նրա չեզոք քաղաքականության կենացը:

Մի քանի քայլ այն կողմ կանգնած Հարությունյանը լարվում է…

Ծանոթացեք: Փոլադ Բյուլ-բյուլ օղլի: Ադրբեջանի դեսպանը Ռուսաստանի Դաշնությունում: Ծանոթացեք և հիշեք. արտակարգ և լիազոր դեսպան, որը հանդես է գալիս որպես պատերազմի մունետիկ, ջատագով ու հրձիգ: Այս «դիվանագետը», առանց աչք թարթելու, Արցախյան հարցն առաջարկում է լուծել զենքի ուժով: «Եթե մեկն ու մեկը մտածում է, որ ինքը կնստի տանը, իսկ բանակը կազատագրի բռնագրավված հողերը, այդպես չի լինի:

Հռոմի ճանապարհին Տոսկանայի դուքսը հանդիպում է վենետիկցի մի դիվանագետի և գանգատվում նրան.
– Լսե՜ք, ձեր հանրապետությունը մեզ մոտ մի դեսպան է ուղարկել, որը ոչ մի արժանիք չունի. ո՜չ գիտելիք ունի, ո՜չ էլ դիրք, իսկ անձնական շփումների ժամանակ տհաճ է:
– Այո, մեզ մոտ` Վենետիկում, ապուշներ շատ կան:
– Մեզ մոտ` Ֆլորենցիայում նույնպես ապուշներ շատ կան, բայց, ներեցեք, մենք նրանց չենք արտահանում:

Թե ինչպես այն ընկալեցին գամբիացիները, միայն կարելի է գուշակել: Սակայն Դենիսովը վիզա չստացավ, իսկ դեսպանությունն այլևս այն չպահանջեց: Դեսպանն այդ առիթով գրավոր նկատողություն արեց փոխհյուպատոսին և պարտադրեց լրջորեն պարապել անգլերեն: